انواع مختلفی از احساسات وجود دارند که بر نحوه ی زندگی و تعامل ما با دیگران تاثیر می گذارد. گاه اینگونه به نظر می رسد که ما توسط این احساسات کنترل می شویم. انتخاب هایی که می کنیم، اقداماتی که انجام می دهیم و ادراکاتی که می کنیم، همگی تحت تاثیر احساسات ما در هر لحظه قرار می گیرند. روانشناسان نیز تلاش کرده اند تا احساسات مختلفی را که مردم تجربه می کنند، شناسایی کنند. هم چنین چندین تئوری متفاوت برای دسته بندی و توضیح احساساتی که مردم تجربه می کنند، پدیدار شده است.

6 احساس اصلی

در طی دهه ۱۹۷۰ میلادی، روانشناسی به نام Paul Ekman، شش احساس اصلی را شناسایی کرد که به عقیده او بین تمام فرهنگ های انسانی در سراسر جهان مشترک است. احساساتی که او شناسایی کرد عبارتند از: خوشحالی، ناراحتی، انزجار، ترس، تعجب، عصبانیت. او بعدها فهرست احساسات اصلی خود را گسترش داد تا شامل مواردی هم چون غرور، شرم، خجالت و هیجان شود.

ترکیب احساسات

روانشناس Robert Plutchik، “چرخه احساسات” را که مشابه “چرخه رنگ” است، ابداع کرد. احساسات را می توان با یکدیگر ترکیب کرد تا احساسات مختلفی  ایجاد شود، هم چون ترکیب رنگ ها برای ایجاد رنگ های دیگر. با توجه به این نظریه، احساسات پیچیده تر از ترکیب همین احساسات اصلی ایجاد می شوند. به عنوان مثال، ۲ احساس اصلی شادی و اعتماد می توانند برای ایجاد عشق با یکدیگر ترکیب شوند. مطالعات بسیاری اخیرا نشان داده اند که احساسات بنیادین بسیاری بیشتر از گذشته مورد قبول قرار گرفته اند.

محققان در مقاله منتشر شده در “مجموعه مقالات آکادمی ملی علوم”، 27 دسته بندی مختلف را برای احساسات شناسایی کردند. با این حال این 27 دسته بندی کاملا از هم متمایز نیستند بلکه انسان ها به صورت تدریجی آن ها را تجربه می کنند. در ادامه با نگاهی دقیق تر به برخی از انواع احساسات اصلی تاثیر آن ها را بر رفتار انسان ها بررسی می کنیم.

خوشحالی
احساس اصلی - هاو کن یو

از بین تمام احساسات، شادی تنها احساسی است مردم بیشتر از هر احساس دیگری برای آن تلاش می کنند. خوشحالی اغلب به عنوان یک حالت عاطفی دلپذیر تعریف می شود که توسط احساساتی هم چون احساس قناعت، خوشی، لذت، رضایت و رفاه مشخص می شود. تحقیقات در زمینه خوشحالی از دهه 1960 به طور قابل توجهی در تعدادی از رشته ها از جمله شاخه ای از روان شناسایی معروف به روانشناسی مثبت گرا، افزایش یافته است. این نوع احساس گاهی بدین طریق خود را نشان می دهد:

  • در حالت چهره تغییری مانند لبخند زدن رخ می دهد
  • در حرف زدن به صورت جملات آرام خود را نشان می دهد
  • در تن صدا شیوایی و خوشایندی دیده می شود

در حالیکه خوشحالی یکی از عواطف اصلی بشر است، مواردی که ما فکر می کنیم خوشحالی را ایجاد می کنند به شدت تحت تاثیر فرهنگ هستند. به عنوان مثال، فرهنگ پاپ تمایل دارد که تاثیر خود را در دستیابی به اهداف خاصی نظیر خرید خانه یا داشتن کاری با حقوق بالا بداند که منجر به خوشحالی می شود. واقعیت هایی که در خوشحالی نقش دارند، اغلب بسیار پیچیده و بیشتر فردی هستند. مردم مدت ها معتقد بودند که خوشحالی و سلامتی به یکدیگر متصل هستند و تحقیقات از این نظریه که شادی می تواند در سلامت جسمی و روحی نقش داشته باشد، حمایت کرده است. خوشحالی به نتایج مختلفی از جمله افزایش طول عمر و افزایش رضایت زناشویی مرتبط است. در مقابل خوشحال نبودن سبب کاهش سلامت روح و روان می شود. برای مثال استرس، اضطراب، افسردگی و تنهایی با مواردی مانند افزایش التهاب، کاهش امنیت و امید به زندگی در ارتباط هستند.

ناراحتی
احساس اصلی - هاو کن یو

ناراحتی نوع دیگری از احساساتی است که اغلب به عنوان یک حالت عاطفی گذرا تعریف می شوندو توسط احساساتی هم چون احساس دل شکستگی، غم و اندوه، ناامیدی، بی علاقگی و پریشانی شناخته می شود. همانند احساسات دیگر، ناراحتی نیز حسی است که مردم به مرور زمان تجربه می کنند. در برخی از موارد افراد می توانند دوره های طولانی و شدید ناراحتی را تجربه کنند که می توانند به افسردگی مبدل شوند. ناراحتی را می توان به روش های مختلف زیر نشان داد:

  • پریشان حالی
  • سکوت کردن
  • عصبانی شدن
  • دور شدن از اطرافیان
  • گریه کردن

نوع و شدت ناراحتی می تواند بسته به ریشه علت و هم چنین نحوه رو به رو شدن مردم با چنین احساساتی متفاوت باشد. ناراحتی می تواند اغلب افراد را هدایت کند تا خود را با مکانیسم های امیالی هم چون اجتناب از دیگران، خود-درمانی و یادآوری افکار منفی، تطبیق دهند. چنین رفتارهایی می توانند احساس ناراحتی و طول عمر آن را تشدید کنند.

ترس
احساس اصلی - هاو کن یو

ترس یک احساس قدرتمند است که می تواند نقش مهمی در بقا داشته باشد. هنگامی که با خطری روبه رو می شوید و ترس را تجربه می کنید، در شرایطی قرار می گیرید که به آن واکنش جنگ یا گریز می گویند. عضلات شما سفت می شوند، ضربان قلب و تنفس افزایش می یابد و ذهن شما هشیارتر می شود و شما را برای فرار از خطر یا ایستادگی و مبارزه آماده می کند. این پاسخ کمک می کند تا شما اطمینان حاصل کنید که آماده مقابله موثر با تهدیدات محیط پیرامونتان هستید. این نوع احساسات می تواند شامل عکس العمل های زیر باشد:

  • تغییر در حالت چهره مانند درشت کردن چشمان و کشیدن چانه
  • تلاش برای پنهان کردن خود با فرار از تهدید
  • واکنش های فیزیولوژیکی مانند تسریع در تنفس و افزایش ضربان قلب

مطمئنا هیچ کس ترس را به شیوه ای یکسان تجربه نمی کند. افراد ممکن است بسته به شرایط واکنش های حساستری از خود نشان دهند. ترس پاسخ عاطفی به تهدید فوری است. انسان همچنین می تواند واکنشی مشابه به تهدیدات و خطرات احتمالی که پیش بینی میکند، نشان دهد که از آن به عنوان اضطراب یاد می شود. برای مثال، اضطراب اجتماعی در برگیرنده ترس پیش بینی شده از شرایط اجتماعی است‌. از طرفی دیگر عده ای از مردم واقعا به دنبال شرایط ترس آور هستند. ورزش های هیجان انگیز و دیگر هیجان ها می توانند باعث ایجاد ترس شوند اما به نظر می رسد بعضی از مردم از چنین احساساتی لذت می برند و معتقدند مکررا در معرض ترسیدن از یک شی یا شرایط قرار گرفتن، منجر به آشنایی و انعطاف پذیری می شود که می تواند احساس ترس و اضطراب را کاهش دهد. این طرز تفکر ایده ی اصلی “مواجهه درمانی“( exposure therapy) است که در آن مردم به تدریج در معرض مواردی قرار می گیرند که آن ها را به صورت کنترل شده و تحت رفتاری ایمن می ترسانند تا نهایتا از شدت ترس آن ها کاسته شود.

انزجار(نفرت)
احساس اصلی - هاو کن یو

نفرت یکی دیگر از ۶ احساس اصلی است که توسط Ekman شرح داده شده است.احساس انزجار می تواند به روش های مختلفی نشان داده شود از جمله:
طفره رفتن از یک موضوع منزجر کننده
واکنش های فیزیکی مانند تهوع و استفراغ
حالات چهره مانند خاراندن بینی و گاز گرفتن لب ها
احساس نفرت شدید می تواند از یک منظره ناخوشایند، مزه یا بوی بد سرچشمه بگیرد. محققان بر این باورند که این احساس تکامل یافته احساسی است که در واکنش به مواد غذایی مضر یا کشنده صورت می گرفته است. نمونه آن هنگامی است که افراد غذاهای بدبو یا بد مزه ای را تجربه می کنند. مواردی همچون فقر بهداشت، عفونت، خون، پوسیدگی و مرگ نیز می توانند احساس انزجار را به همراه داشته باشند. این رفتار ممکن است پاسخ طبیعی بدن برای اجتناب از بیماری های مسری باشد. افراد هم چنین می توانند احساس انزجار را هنگام مشاهده افراد دیگر که رفتاری منزجر کننده، غیر اخلاقی یا بد دارند، تجربه کنند.

خشونت
احساس اصلی - هاو کن یو

خشم می تواند یک احساس بسیار قدرتمند باشد که توسط احساساتی چون خصومت، پریشانی، محرومیت یا مخالفت با دیگران، خود را بروز می‌دهد. خشم مانند ترس می تواند در واکنش جنگ یا گریز نقشی داشته باشد. هنگامی که یک تهدید احساس خشم را بوجود می آورد، ممکن است تمایل داشته باشید خطر را از بین ببرید و از خودتان محافظت کنید. خشم اغلب بدین طریق نمایش داده می شود:
  • تغییر در حالات چهره مانند اخم کردن یا خیره نگاه کردن
  • واکنش هایی همچون موضع گرفتن یا روی خود را از کسی برگرداندن
  • تن صدای بلند مثل صحبت کردن وحشیانه یا فریاد زدن
  • پاسخ های فیزیولوژیکی مانند عرق کردن و قرمز شدن
  • رفتار های تهاجمی مانند ضربه و لگد زدن یا پرتاب کردت اشیا
درحالیکه خشم اغلب به عنوان یک احساس منفی شناخته می شود ولی در برخی موارد می تواند اینگونه نباشد به عنوان نمونه در روشن کردن نیاز های شما در یک رابطه بسیار سازنده باشد و هم چنین می تواند شما را برای پیدا کردن راه حلی برای شرایط آزاردهنده تحریک کند. با وجود این خشم هنگامی که بیش از حد یا به شیوه ای ناسالم، خطرناک یا مضر برای دیگران ابراز شود می تواند مشکلات بزرگی ایجاد کند. خشم کنترل نشده می تواند به سرعت به تجاوز، سؤ‌استفاده یا خشونت تبدیل شود. این نوع احساس می تواند هم عواقب ذهنی و هم جسمی داشته باشد. خشم بدون کنترل تصمیمات منطقی را دشوار و بر سلامت جسم تاثیر می گذار‌د. خشم با بیماری های قلبی عروقی، دیابت و رفتار هایی که سلامتی را تهدید میکنند همچون رانندگی پرخطر، مصرف الکل و کشیدن سیگار مرتبط است.

تعجب
احساس اصلی - هاو کن یو

احساس تعجب نیز جزو ۶ احساس اصلی Ekman است. متعجب شدن معمولا در زمان کوتاهی رخ می دهد و با پاسخ فیزیولوژیکی غم انگیزی به دنبال اتفاقات غیر منتظره خود را بروز می‌دهد. این نوع احساس می تواند مثبت، منفی یا خنثی باشد. نمونه ای از یک تعجب ناخوشایند مثل بیرون پریدن یک فرد از پشت درختی در شب یا نمونه ای از تعجب دلپذیر مانند سورپرایز دوستان صمصمیتان برای جشن تولدش. احساس تعجب اغلب بدین شیوه توصیف می شود:
تغییر در حالات چهره مثل بالا بردن ابرو ، درشت کردن چشم ها، باز کردن دهان
پاسخ های فیزیکی مانند به عقب رفتن
واکنش های کلامی مثل فریاد زدن، جیغ کشیدن یا نفس نفس زدن
احساس حیرت مانند موارد قبلی می تواند واکنش جنگ یا گریز را در بر داشته باشد. هنگامی که افراد حیرت زده می شودن ترشح آدرنالین شدیدی را تجربه می کنند که بدن آن ها را برای مبارزه یا فرار آماده می کند. این احساس می تواند اثرات مهمی بر رفتار انسان داشته باشد. به عنوان مثال، تحقیقات نشان داده است که مردم تمایلات بیشتری نسبت به رویداد های شگفت‌انگیز دارند. به همین دلیل است که رویداد های شگفت‌انگیز و غیرمعمول ذکر شده در اخبار بیشتر از سایر خبرها در حافظه باقی می مانند. همچنین تحقیقات نشان داده است افرادی که با اطلاعات شگفت انگیز رو به رو هستند، بیش از بقیه افراد یاد می گیرند.

انواع احساسات دیگر
احساس اصلی - هاو کن یو

۶ احساس پایه ای که توسط Ekman توصیف شده است فقط بخشی از انواع مختلف احساساتی است که مردم قادر به تجربه هستند. نظریه ی Ekman بیان می کند که این احساسات در تمام فرهنگ های سراسر جهان احساسات اصلی به حساب می آیند. با این حال، نظریه های دیگر و تحقیقات جدید هم‌چنان به بررسی بسیاری از انواع مختلف احساسات و نحوه طبقه بندی آن ها می پردازند. بعدها Ekman عواطف دیگری را به فهرست خود اضافه کرد اما بیان کرد که برخلاف ۶ احساس اصلی برخی از این احساسات از طریق چهره قابل تشخیص نیستند به عبارت دیگر حالت چهره ی خاصی برای رمزنگاری ندارند. بعضی از احساساتی که او بعدها شناسایی کرد عبارتند از:

  • سرگرمی
  • قناعت
  • هیجان
  • تعصب
  • خجالت
  • آسودگی
  • افتخار
  • گناه
  • رضایت
  • شرم

نظریه های دیگر در مورد احساسات

هم‌چون بسیاری از مفاهیم روانشناسی که روانشناسان با یکدیگر توافق ندارند در چگونگی طبقه بندی احساسات یا آنچه که احساسات پایه ای هستند، نیز همینطور است. در حالیکه نظریه ی Ekman یکی از شناخته شده ترین نظریه در این زمینه است، نظریه پردازان دیگر ایده های خود را در مورد احساسات اصلی که انسان تجربه می کند، پیشنهاد کرده اند. به عنوان مثال، برخی از محققان پیشنهاد کرده اند که فقط ۲ یا ۳ احساس اساسی وجود دارد. برخی دیگر پیشنهادشان این است که احساسات در یک سلسله مراتب وجود دارند. احساسات اولیه مانند عشق، شادی، تعجب، خشم و ناراحتی می توانند به احساسات ثانویه شکسته شوند. به عنوان مثال عشق شامل ۲ احساس ثانویه ی محبت و اشتیاق است. این احساسات ثانویه ممکن است بعدا به احساسات مرتبه ۳ شکسته شوند. محبت که یک احساس ثانویه است می تواند شامل احساسات مرتبه ۳ ای همچون دوست داشتن، اهمیت دادن، دلسوزی و عطوفت، باشد. مطالعات اخیر نشان داده است که حداقل ۲۷ احساس متفاوت وجود دارد که همه آن ها بهم متصل هستند. پس از تجزیه و تحلیل پاسخ های بیش از ۸۰۰ مرد به بیش از ۲۰۰۰ ویدیو، محققان یک نقطه تعاملی برای نشان دادن این که چگونه این احساسات به یکدیگر متصل هستند، ایجاد کردند.
Dacher keltner، محقق ارشد و رئیس هیات علمی مرکز آموزش عالی است که در این باره توضیح داد:” ما دریافتیم که ضروری است ۲۷ بُعد متمایز، نه شش بعد، را در نظر بگیریم تا بتوانیم انواع واکنش‌های احساسی دقیق صدها نفر را به هر ویدیو تشخیص دهیم و بشماریم.”
به بیان دیگر، احساسات حالاتی نیستند که در انزوا رخ بدهند، بلکه مطالعات نشان می دهد که احساسات تدریجی رخ می دهند و این احساسات مختلف عمیقا باهم در ارتباط هستند.
Alan Cowen، نویسنده اصلی این تحقیق و دانشجوی دکتری در رشته علوم اعصاب در UC Berkeley معتقد است که روشن کردن ماهیت احساسات می تواند به دانشمندان، روانشناسان و پزشکان کمک کند تا در مورد چگونگی تاثیر گرفتن فعالیت های مغز، رفتار و خلق و خو از احساسات، اطلاعات بیشتری کسب کنند. با ایجاد درک بهتر از این حالات، او امیدوار است محققان بتوانند درمان های پیشرفته‌تری را برای بیماری‌های روانپزشکی پیدا کنند.